พญามังรายมหาราช (พ่อขุนมังราย) สร้างเมืองเชียงรายและขึ้นครองราชเป็นปฐมกษัตรย์ เมื่อปี พ.ศ. ๑๘๐๕ และพ่อขุนยังได้สร้าง เวียงกุมกาม (อำเภอสารพี จ.เชียงใหม่) เมื่อปี พ.ศ. ๑๘๒๙ และเมืองเชียงใหม่ พ.ศ. ๑๘๓๔
มีเรื่องเล่าว่า หลังจากการสร้างตุงหลวงเสร็จก็มีพิธีการย้ายอนุสาวรีย์เข้าใกล้ตุงหลวง ก็พบว่า ที่พระเนตรของพระองค์มีน้ำไหลย้อยคล้ายกับพระองค์ไม่ยินยอมให้ย้าย
- อนุสาวรีย์พ่อขุน ตั้งอยู่ที่ ห้าแยกพ่อขุน บนทางหลวง สาย 1
สถูปพญามังราย (เม็งราย) บนดอยงำเมือง พญามังรายทรงสร้างเมืองเชียงรายเมื่อ ๗๖๐ ปี และเป็นปฐมกษัตริย์เมืองเชียงราย เบื้องหลังพระองค์คือสถูปบรรจุอัฐิพญามังราย
ตามประวัติกล่าวว่า พญามังรายตามหาช้างคู่พระทัยที่พลัดหลงขึ้นมาบนดอยแห่งนี้ และพญามังรายพบว่า บริเวณแห่งนี้เหมาะสมต่อการสร้างเมือง จึงได้สร้างเมืองเชียงรายขึ้น
หลังจากพระบิดาซึ่งครองราชที่เมืองเชียงแสนในขณะนั้นสิ้นพระชนม์ พระองค์ได้ขึ้นครองราช และได้ย้ายเมืองเอกมาที่เชียงราย
ในช่วงพญามังรายปกครองเชียงราย ได้มีการรวบรวมเจ้าผู้ปกครองเมืองต่างๆ เข้าด้วยกันให้เป็นปึกแผ่นและสถาปนาเป็นอาณาจักรล้านนา
พระธาตุดอยจอมทองเป็นมงคลนามแห่งเมืองเชียงรายเป็นวัดเก่าแก่ สันนิฐานว่ามีมารก่อนที่พ่อขุนเม็งรายมหาราชจะมาพบพื้นที่และสร้างเป็นเมืองเชียงราย ในปี พ.ศ. ๑๘๐๕ ตามหลักฐานปรากฏในหนังสือพงสาวดารโยนก ของ พยาประชากรจักร กล่าวว่า
เมื่อพุทธศาสนาล่วงแล้ว ๙๕๖ พรรษา มีพระเถระเจ้ารูปหนึ่งนามพระพุทธโกษาเป็นชาวโกศลเมืองสุธรรมวดี (สะเทิน) ในรามัญประเทศ ได้ออกไปสู่เมืองลังกาทวีป นำคัมภีร์พระไตรปิฎกแห่งลังกาทวีปมาสู่รามัญประเทศ และพุกามประเทศและเข้าสู่แคว้นนครชัยบุรีศรีเชียงแสน ในวันจันทร์ ขึ้น ๘ ค่ำ เดือน ๖ ปีชวด มหาศักราชได้ ๓๓๕ (พ.ศ. ๑๔๘๓) นำพระบรมสารีริกธาตุ ขนาดรวม ๑๖ องค์ ถวายแก่พระเจ้าพังคราชเจ้าเมืองโยนกนาคพันธ์ พระองค์ได้แบ่งเป็นพระธาตุขนาดใหญ่หนึ่ง ขนาดกลางสอง รวมสามองค์ ส่งให้พญาเรือนแก้ว เจ้าเมืองไชยนารายณ์ (บริเวณอำเภอเวียงชัยในปัจจุยัน) ส่วนหนึ่งบันจุลงในมหาสถูปบนดอยทอง ขนานนามว่า พระธาตุดอยจอมทอง เพื่อเป็นมงคลนามของเมือง มีพิธีสรงน้ำพระธาตุ ทุกวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๓ (เดือน ๕ เหนือ)
- เสาสดีอเมืองตั้งอยู่บนดอยจอมทองตามที่พญามังราย (พญาเม็งรายมหาราช) ทรงกำหนดให้บริเวณนี้เป็นสดีอเมืองเมื่อแรกสร้างเมืองเชียงราย วันที่ ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๑๘๐๕
|
